چطور فرمان هیدرولیک خودرو را تست کنیم؟

روش‌های تست سلامت فرمان هیدرولیک خودرو

اکنون به بخش عملی کار می‌رسیم: چگونه در منزل و بدون تجهیزات پیچیده می‌توانیم سلامت فرمان هیدرولیک را بیازماییم؟ مراحل زیر به ترتیب توصیه می‌شوند. توجه داشته باشید که خودرو باید در سطح صاف پارک و موتور خاموش باشد (مگر در مواردی که نیاز به روشن بودن موتور ذکر می‌شود). همچنین رعایت نکات ایمنی مثل کشیدن ترمز دستی و دوری از قطعات متحرک موتور الزامی است.

اطمینان از فشار مناسب باد لاستیک‌ها

پیش از آنکه مستقیماً سراغ اجزای سیستم هیدرولیک بروید، یک عامل ساده اما مهم را بررسی کنید: باد لاستیک‌های جلو. کم بودن باد لاستیک‌ها می‌تواند فرمان را به طرز محسوسی سنگین کند . در واقع گاهی سفت شدن فرمان ربطی به خرابی سیستم هیدرولیک ندارد بلکه فشار ناکافی هوا در تایرها عامل آن است؛ درست مانند وقتی که خودرو پنچر باشد و چرخاندن فرمان بسیار سخت می‌شود. بنابراین ابتدا فشار باد لاستیک‌های جلو (و حتی عقب) را مطابق توصیه کارخانه تنظیم کنید. اگر بعد از تنظیم باد، مشکل سنگینی فرمان تا حد زیادی برطرف شد، احتمالاً ایرادی در سیستم فرمان هیدرولیک نبوده و مشکل همان فشار کم تایر بوده است. اما اگر همچنان فرمان سفت یا بی‌حس به نظر می‌رسد، به مراحل بعدی بروید.

بررسی سطح و کیفیت روغن هیدرولیک فرمان

مهم‌ترین بخش آزمون سلامت فرمان هیدرولیک، چک کردن روغن هیدرولیک است. کاپوت خودرو را بالا بزنید و مخزن روغن هیدرولیک فرمان را بیابید. این مخزن معمولاً در قسمت موتور نزدیک به جعبه فرمان یا روی گلگیر داخلی قرار دارد و درپوش آن ممکن است به رنگ مشکی یا زرد با علامت فرمان باشد. روی بسیاری از مخازن علامت‌های حداکثر (MAX) و حداقل (MIN) حک شده است. اگر مخزن نیمه‌شفاف باشد، بدون باز کردن هم می‌توانید سطح روغن را ببینید؛ در غیر اینصورت درپوش را باز کنید و گیج متصل به آن را مشاهده کنید.

سطح روغن باید بین دو علامت MIN و MAX باشد. کم بودن روغن می‌تواند مستقیماً باعث سفت شدن فرمان و آسیب به پمپ شود. اگر سطح روغن پایین است، ابتدا دنبال نشتی بگردید (به مرحله بعد مراجعه کنید) و در صورت نیاز روغن مناسب اضافه کنید. اما به یاد داشته باشید فقط افزودن روغن کافی نیست؛ باید علت کاهش روغن مشخص شود وگرنه مشکل تکرار خواهد شد.

علاوه بر سطح روغن، کیفیت و وضعیت روغن هیدرولیک را نیز ارزیابی کنید. روغن تازه هیدرولیک معمولاً به رنگ قرمز یا کهربایی شفاف است و بوی تند یا سوختگی ندارد. اگر روغن داخل مخزن تیره، کدر یا سیاه شده یا بوی سوختگی می‌دهد، علامت فساد روغن است . وجود هرگونه کف یا حباب در روغن نیز نشان‌دهنده ورود هوا به سیستم و کاهش کارایی روغن می‌باشد. در چنین شرایطی باید هر چه زودتر نسبت به تعویض روغن هیدرولیک و هواگیری سیستم اقدام کنید؛ زیرا روغن فاسد یا آلودگی‌گرفته نمی‌تواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد و ممکن است به پمپ و شیرها آسیب برساند . توجه داشته باشید که توصیه می‌شود روغن هیدرولیک فرمان خودرو، حتی اگر مرغوب باشد، حدود هر دو سال یک‌بار تعویض شود تا خاصیت خود را از دست ندهد و ذرات ناخالصی در آن تجمع نکنند. در صورت نیاز به تعویض یا افزودن روغن، حتماً از روغن هیدرولیک مناسب همان خودرو استفاده کنید. برای بیشتر خودروهای سواری ایران خودرو و سایپا، روغن با گرانروی VG46 توصیه شده است و برندهای معتبری مانند بهران، کاسپین یا توتال در بازار موجودند . استفاده از روغن نامناسب می‌تواند به سیستم آسیب بزند.

ردیابی نشتی‌های احتمالی روغن

پس از بررسی سطح روغن، نوبت به جستجوی نشتی روغن هیدرولیک در سیستم می‌رسد. حتی اگر سطح روغن نرمال باشد، باز هم یک نگاه دقیق به اطراف مخزن، شیلنگ‌ها و جعبه فرمان بیندازید تا مطمئن شوید هیچ نشتی کوچکی وجود ندارد. چراغ قوه کوچکی بردارید و مسیر لوله‌ها و شیلنگ‌های هیدرولیک را دنبال کنید. نقاط اتصال شیلنگ‌ها به پمپ و جعبه فرمان را وارسی کنید؛ این نقاط به مرور ممکن است شل شوند یا اورینگ‌های آب‌بندی‌شان خراب شود و ایجاد نشت کنند. همچنین به کف محفظه موتور (روی سینی زیر موتور) نگاهی بیندازید که اثری از روغن نباشد.

اگر خودرو را به تازگی پارک کرده‌اید، چند دقیقه صبر کنید و سپس زیر آن را بازدید کنید. نشت روغن هیدرولیک به شکل قطرات روغن تازه (نه روغن سیاه) در نزدیکی چرخ‌های جلو یا روی زمین ظاهر می‌شود. هرگونه روغن مرطوب در این نواحی نشانگر نشتی است. در صورت مشاهده روغن، سعی کنید منبع آن را تعیین کنید: آیا از خود پمپ چکه می‌کند (مثلاً از قسمت پولی یا شفت پمپ)، یا از شیلنگ‌ها (در امتداد شیلنگ فشار قوی یا شیلنگ برگشت)، یا از جعبه فرمان (معمولاً از دو طرف جعبه فرمان در محل گردگیرها اگر پاره شده باشند)؟ یافتن منشا نشتی مهم است چون بعضی موارد مانند شیلنگ ترک‌خورده را باید سریع تعویض کنید.

یادتان باشد که نشتی هرچند کوچک را نباید نادیده گرفت. کاهش تدریجی روغن باعث فشار آمدن به پمپ و سایر قطعات می‌شود و نهایتاً هزینه تعمیر بیشتری روی دست شما می‌گذارد. اگر نشتی را در خانه پیدا کردید، بسته به شدت آن می‌توانید موقتاً سطح روغن را بالا نگه دارید اما حتماً در اولین فرصت برای رفع آن به تعمیرگاه مراجعه کنید. تا زمان تعمیر، خودرو را زیاد در حالت تمام‌فرمان (چرخش کامل تا انتها) نگه ندارید تا کمتر به سیستم فشار بیاید.

بررسی وضعیت تسمه محرک پمپ هیدرولیک

اکنون به بخش مکانیکی سیستم هیدرولیک می‌پردازیم. پمپ هیدرولیک معمولاً توسط یک تسمه از موتور نیرو می‌گیرد (در برخی خودروها تسمه پروانه یا تسمه مارپیچ چندین قطعه از جمله پمپ فرمان را می‌چرخاند). اگر این تسمه شل باشد یا روی پولی‌ها لغزش داشته باشد، پمپ نمی‌تواند فشار لازم را تأمین کند و نتیجه‌اش سفت شدن فرمان و گاهی ایجاد صدای جیغ خواهد بود. تسمه را پیدا کنید (معمولاً در سمت جلوی موتور یا کنار آن قرار دارد). در حالت موتور خاموش، با دست تسمه را بررسی کنید: نباید بیش از حد نرم و افتاده باشد. همچنین تسمه را از نظر وجود ترک، سائیدگی یا پارگی بازبینی کنید . هرگونه ترک یا پوسیدگی در تسمه نشان می‌دهد عمرش به پایان رسیده و ممکن است هر لحظه پاره شود که در این صورت فرمان کاملاً از کار می‌افتد. اگر تسمه بیش از حد شل بود یا آسیب‌دیده به نظر می‌رسد, تعویض یا تنظیم کشش آن ضروری است.

پس از بررسی چشمی, می‌توانید خودرو را روشن کنید و از یک نفر بخواهید فرمان را در حالت ایستاده کمی بچرخاند. به حرکت تسمه روی پولی پمپ نگاه کنید؛ اگر تسمه لیز می‌خورد یا صدا می‌دهد، نشان‌دهنده مشکل در کشش تسمه است. در هنگام گاز دادن موتور هم دقت کنید که تسمه لغزش اضافه نداشته باشد. توجه: هرگز دست یا ابزار را به تسمه در حال حرکت نزدیک نکنید؛ این کار بسیار خطرناک است.

گوش کردن به صداهای غیرطبیعی

یکی دیگر از راه‌های تشخیص سلامت فرمان هیدرولیک، دقت به صدای سیستم هنگام کار است. موتور خودرو را روشن کنید و در حالت پارک، چند بار فرمان را به آرامی تا نزدیکی انتها به چپ و راست بچرخانید (نیازی نیست تا انتها به قفل فرمان برسید، همین که فشار بیاورید کافیست). حال به صداها گوش کنید:

صدای وزوز یا زوزه مداوم: یک صدای وزوز ملایم هنگامی که فرمان را می‌چرخانید طبیعی است، زیرا پمپ در حال کار کردن تحت بار است. اما اگر صدای زوزه بلند، ممتد یا ناله‌مانند شنیدید، می‌تواند نشانه کمبود روغن یا وجود هوا در روغن باشد. این صدا شبیه ناله یا صدای پمپی است که هوا می‌کشد. در این حالت درپوش مخزن را باز کنید و ببینید آیا روغن کف کرده یا سطحش پایین است.

صدای جیغ یا سوت: همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، صدای جیغ تیز در هنگام چرخش فرمان (مخصوصاً وقتی تا انتها می‌چرخانید) ناشی از شل بودن تسمه و سر خوردن آن است. اگر چنین صدایی را شنیدید، به تسمه هیدرولیک مشکوک شوید. البته صدای جیغ کوتاه در لحظه رسیدن فرمان به انتها می‌تواند به دلیل اضافه‌بار سیستم باشد که فشار به حداکثر می‌رسد؛ در این حالت بهتر است فرمان را بیش از چند ثانیه در حالت قفل نگه ندارید.

صدای تق تق یا ضربه: اگر هنگام چرخاندن فرمان صدای تق‌تق ممتد یا ضربه احساس کردید، احتمالاً مشکل از بخش‌های مکانیکی مثل سیبک‌ها یا مفصل‌های جلوبندی است تا خود سیستم هیدرولیک. این صدا بیشتر وقت‌ها ناشی از فرسودگی مفصل‌ها یا شل شدن اجزاء اتصال فرمان به چرخ‌هاست. در خانه تنها می‌توانید منبع تقریبی این صدا را تشخیص دهید (مثلاً از سمت چرخ چپ یا راست) ولی برای رفع آن باید به متخصص مراجعه کنید.

سکوت غیرعادی: بله، حتی سکوت هم می‌تواند هشداردهنده باشد! اگر سیستم هیدرولیک کاملاً بی‌صدا شده ولی در عین حال فرمان سفت است، ممکن است پمپ اصلاً کار نکند (تسمه پاره شده یا پمپ قفل کرده است). در حالت عادی وجود یک صدای هوم ضعیف از پمپ طبیعی است. نبود هرگونه صدا همراه با سختی فرمان نشان می‌دهد سیستم به کلی از کار افتاده است.

با گوش دادن به این صداها و تطبیق آن‌ها با نشانه‌هایی که پیش‌تر گفتیم، می‌توانید تصویر روشنی از وضعیت فرمان خود به‌دست آورید. به عنوان مثال اگر هنگام چرخش فرمان صدای جیرجیر و خشکی می‌شنوید و همزمان روغن هم کم شده، احتمال زیاد یک نشتی در سیستم وجود دارد که ورود هوا را نیز باعث شده است. یا اگر تنها صدای تسمه را دارید، مشکل صرفاً همان تسمه است.

ارزیابی نرمی و عملکرد فرمان در حرکت

پس از انجام موارد فوق، حالا وقت آن است که نتیجه را در عمل احساس کنید. خودرو را روشن کنید و در یک محیط امن (کوچه خلوت یا پارکینگ) کمی رانندگی کنید و رفتار فرمان را زیر نظر بگیرید. آیا فرمان به نرمی می‌چرخد؟ آیا هنوز هم احساس سفتی یا مقاومت می‌کنید؟ هنگام دور زدن کامل آیا صدایی شنیده می‌شود؟ همچنین بررسی کنید که فرمان به سمت خاصی نمی‌کشد. کشیده شدن خودرو به یک سمت در حالی‌که فرمان را مستقیم گرفته‌اید، بیشتر به عدم تنظیم بودن زوایای چرخ (میزان فرمان) یا مشکلات جلوبندی مربوط است، اما بهتر است پس از اطمینان از سلامت سیستم هیدرولیک، در صورت پابرجا بودن کشش به یک سمت، تنظیم فرمان را نیز انجام دهید.

در حین حرکت فرمان را تقریباً تا انتها به هر دو سمت بچرخانید و مطمئن شوید برگشت فرمان به حالت مستقیم روان است. همان‌طور که گفتیم برگشت کند می‌تواند نشانه ایراد مکانیکی باشد. همچنین در سرعت‌های پایین (مثلاً هنگام پارک دوبل) فرمان باید کاملاً نرم عمل کند؛ اگر در سرعت پایین سفت است ولی با افزایش دور موتور اندکی نرم‌تر می‌شود، می‌تواند علامت ضعف پمپ هیدرولیک باشد (زیرا در دور موتور بالاتر پمپ قوی‌تر می‌شود، اما در دور آرام نمی‌تواند فشار کافی ایجاد کند). پس در چنین حالتی احتمالاً باید پمپ توسط کارشناس تعمیر یا تعویض شود.

به طور کلی، ترکیب این موارد (در حالت پارک) و حرکت (هنگام رانندگی) به شما تصویری جامع از سلامت فرمان هیدرولیک می‌دهد. اگر پس از این تست‌ها فرمان نرم و بی‌صدا بود و روغن نیز در سطح مطلوب باقی ماند، می‌توانید با خیال راحت بگویید فرمان خودروی شما سالم است. اما اگر هنوز هم شک دارید یا موارد غیرعادی مشاهده کردید، بهتر است جهت اطمینان بیشتر به یک تعمیرگاه تخصصی فرمان مراجعه کنید.